Artzai bideak dira mendiko portuetatik beheragoko belardietara ardiak jaistea, gure kasuan Aboditik Bardeetara.

Udaberriaren bukaeran igotzen dira mendi portuetara eta udazkenerako Bardeetara jaisten dira.

Gaur egun erabiltzen duten abelbidea:

Aboditik Erremendiara joaten da eta hortxe igarotzen da lehenbiziko gaua, bigarren gau Leparozen, hirugarrena Irunberri, laugarren gaua Kasedan eta bosgarren gau sarreran.

Goizeko zortzietan tiro bat botatzen dute eta ardiak sartzen hasten dira, lehenbizikoak Gartxoten osabaren ardiak sartzen dira dira, baina denek ez dute ibilbide guztia oinez egiten edo egun zehatz horretan sartzen, orain ardiak kamioetan jaisten dituzte eta gero gehienek kamioetan igotzen dituzte.

Orain denak Paso delakotik sartzen dituzte baina lehen zaraitzuarrek Murilo del Frutotik sartzen zituzten ardiak.

Sancho Garces erregeak erronkariarrei berarekin borrokatzeko eskatu zien eta hauek oso onak ziren arku eta baleztekin eta gerra hori irabazi zuten erronkariarrei esker.

Orduan errege honek sari giza Nafarroako lurralde bat ustea erabaki zuen eta gainera erronkariarrek aukeratu behar zuten lurralde hori, eta noski gehienak artzaia zirenez negua pasatzeko Bardeak ahutatu zituzten. Hau dena XII-XIII. mendeetan gertatu zen. Baina zaraitzuarrek eta Bardeak inguratzen duten herriek ezin izan zuten Bardeetan bazkatu 1705. urte-arte.

XII-XIII. mendeak baino lehenago seguraski ere artzai bideak egongo ziren, Nabaskoizeko Illon mendizerran trikuharriak daudelako eta gainera mendizerra honek duen pasu bakarrean Ollateko mendiartean, eta oraindik ere erronkariar abelbidea hortik igaro egiten da.

Lehen artzai gehienak egiten zuten abelbidea, baina orain ez du ia inorrek egiten, erosoagoa delako ardiak negua iristen denean bordan sartu edo lehen neguak gogorragoak zirelako...

Artzai bidearengatik piriniar askok ostatu antzekoak jarri zituzten, adibidez Josu Zubialderen familiakoek. Jendea ere bai erriberan gelditzen zen Maiderren aitonaren kasua edo nire amonaren anaiaren kasua Zarragaztelun dagoela bizitzen, baina nire familia-kideek ardiak izaten jarraitzen dute eta horiek ere bakarrik negurako sar daitezke Bardeetan.

Zaraitzuarrek erronkariarrek ez bezala batzuetan Aragoiko lurraldera pasatzen ziren eta horrek arazoak ekar zitzakeen, baina hori gaur egun berdin da erresumak ez direlako, egun hiru behien zerga egiten da baina festa giroan, ez da lehen bezala egiten, hiru behi eman behar zituztela Erronkariko belardietan bazkatzeagatik.

Ibiltzietako artzain ibiltari batek esan zuen abelbideekin zaraitzuarrek jotak ikasi zituztela, baina euskara galdu zutela.